CHING'IZ AYTMATOV IJODI
Reja:
1. Hozirgi qirg’iz adabiyoti haqida.
2. Chingiz Aytmatov – hozirgi dunyoning ulkan adibi.
3. Chingiz Aytmatov qissalari.
4. Chingiz Aytmatovning “Asrga tatigulik kun” romani.
5. Chingiz Aytmatovning “Qiyomat” romani.
Tayanch iboralar: Chingiz Aytmatov
ijtimoiy faoliyati, “Issiq ko’l forumi”, “Jamila”
povesti va undagi obrazlar. “Moma Yer”, “Oq kema”, ekologiya,
ma’naviyat masalalari.
XX asr jahon adabiyotining yirik vakillaridan biri Ch.Aytmatov qirg’iz adabiyotining shuhratini olamga yoydi. Uning ijodi jahon adabiyotining eng yaxshi an’analari bilan qirg’iz milliy adabiyoti an’analarining qo’shiluvidan iborat bo’ldi. U yaratgan asarlar jahonning qariyb barcha tillariga tarjima qilingan. 1988 yildagi ma’lumotga qaraganda uning asarlari 40 million nusxada chop etilgan.
Ana shunday buyuk yozuvchi 1928 yili Qirg’izistonning Talas vodiysida tug’ildi. Uning otasi To’raqul Aytmatov o’z zamonasining ilg’or kishilaridan bo’lib, katta davlat arbobi va olim kishi edi. 1937 yil unga “xalq dushmani” degan ayb qo’yilib, repressiya qurboni bo’ldi. Ch.Aytmatov rus maktabida o’qidi. Keyin Jambuldagi zooveterinariya texnikumini bitirib, institutga kirdi. Qishloq xo’jalik institutining zootexnika fakultetini bitirib, ancha yillar shu mutaxassislik bo’yicha ishlagan. Lekin badiiy adabiyotga bo’lgan qiziqishi tufayli u Moskvadagi ikki yillik adabiyot institutida ham o’qidi. Ch.Aytmatov bir necha yillar “Pravda” gazetasining Qirg’izistondagi muxbiri va “Literaturniy Kirgizistan” jurnalining
redaktori bo’lib ishladi. Yozuvchi ijod bilan birgalikda, jamoat
ishlarini ham bajarib kelmoqda. Qirg’iziston
yozuvchilar uyushmasining raisi, “Inostrannaya literatura” jurnalining muharriri,
Rossiyaning Lyuksemburg davlatidagi elchisi, “Issiqko’l forumi”ning
boshlig’i vazifalarida ishladi. Hozirgi kunlarda “Turkiston umumiy uyimiz” deb
nomlangan Markaziy Osiyo ijodkorlari tashkilotining boshlig’i sifatida faoliyat
ko’satmoqda.
Ch.Aytmatovning badiiy adabiyotga bo’lgan havasi dastlab oilaviy muhitda
bo’lgan. O’zining yozishicha, katta buvisi juda ko’p xalq ertaklarini bilgan ayol bo’lgan. Keyin yozuvchi bolaligida
rus yozuvchilarining asarlarini ko’p o’qigan. Ch.Aytmatov
ikki tilda rus va qirg’iz tillarida ijod qiluvchi yozuvchidir. Uning ijodi kichik-kichik hikoyalar
yozish bilan boshlangan. Institutda o’qib yurgan
kezlarida birinchi hikoyalari e’lon qilingan. Lekin
yozuvchiga shuhrat keltirgan asar, uning “Jamila” nomli qissasi bo’lgan. U tez orada shuhrat qozondi. Uni mashhur yozuvchi Lui
Ch.Aytmatov asarlarining har biri o’ziga xos original asar bo’lib
dunyoga keldi. Uning kitobdan-kitobga qarab mahorati o’sib
bordi. Yozuvchining “Momo Yer”, “Yuzma-yuz”, “Birinchi muallim”, “Sohil bo’ylab
chopayotgan olapar”, “Oq kema”, “Alvido, Gulsari”
kabi asarlarining har biri buyuk talantning, yuksak mahoratning mahsulidir.
Yozuvchi “Momo Yer”, (“Somon yo’li”) povestida To’lg’onoy ismli ayolning
boshiga tushgan dahshatli voqyealarni tasvirlaydi.
Insonning boshi toshdan qattiq ekanligini, u har
qanday musibatlarga chidashi uchun katta irodaga ega bo’lish
kerakligi tasvirlangan. Urush tufayli eri va uch o’g’lidan ayrilgan To’lg’onoy
birdan-bir suyanchig’i, farzandi o’rniga farzand bo’lib qolgan kelinidan ham ayriladi. Falak yana nimalarga qodirsan, deb nola qiladi. Lekin ko’ngli
cho’kmaydi, yana hayot sari intiladi. Endi yosh go’dak nabirasini ulg’aytirish,
uning yagona umidi To’lg’onoy Ona yerga savol beradi, yer ham tirik insonday
javob beradi. Ana shu savol-javob orqali juda ulkan
falsafiy muammolar haqida fikr yuritiladi. Asar
oxirida To’lg’onoy quyoshga, bulutlarga, yerga
murojaat qilib, ulardan o’z dardini
boshqalarga ham yetkazinglar, deb iltijo qiladi. Shunda ular: “Yo’q, To’lg’onoy, sen
aytgin, sen-insonsan, sen hammamizdan buyuk, sen hammamizdan ulug’ bo’lib
yaratilgan jonsan, sen aytgin, sen insonsan”, deb javob beradi. Bu bilan
yozuvchi insonning yengilmas ruhiga, kurashchan hayotiga ishora qiladi. Bu so’zlar mashhur yozuvchi Gorkiyning “Inson mag’rur
jaranglaydi” yoki Amerika yozuvchisi Xemingueyning “Chol va dengiz” asaridagi
“Insonni yengib bo’lmaydi” degan fikrlariga hamohangdir.
Yozuvchining “Alvido, Gulsari” nomli qissasi ham juda
mashhur bo’ldi. Qissaning bosh qahramoni Tanaboy jon taslim qilayotgan oti
Gulsarining boshida turib, butun o’tgan umrini yodga oladi. Bunda bir tomondan
odamlardagi mehr-oqibat yo’qolib borayotgani, ikkinchi tomondan, inson va tabiat o’rtasidagi
muvozanatning buzilib borayotganligi hikoya qilinadi. Ch.
Aytmatovning bu qissasida ham ekologiya
masalasi, tabiatni, hayvonot dunyosini asrash, avlod-avlodlarga sog’lom va asl holida
yetkazish masalasi izchillik bilan qalamga olinadi.
Bu ayniqsa, yozuvchining “Oq kema” (“Ertakdan
so’ng”) qissasida yanada yorqinroq namoyon bo’ladi. Qissadagi yosh bola, Mo’min chol obrazlari juda muvaffaqiyatli chiqqan. Qissa ham ana shu
bobo va nabiralarning qismatiga bag’ishlangan.
Asarda asosan ikkita ertak atrofida fikr yuritiladi. Biri bolaning o’zi to’qigan “Oq kema” haqida ertak bo’lsa, ikkinchisi bobosi Mo’min chol aytib
bergan “Shoxdor ona bug’u” haqidagi ertakdir. Sontosh
darasidagi o’rmon qarovullari hayoti bir qarashda katta dunyodan ajralib qolgan
kishilarning turmushi tasvirlangandek tuyuladi. Lekin masalaga chuqurroq e’tibor berilsa, ana shu
uzoq tog’dagi uch oila qismati hozirgi
dunyo qismati bilan chambarchas bog’liqdir. Bu davrdagi yutuqlaru, fojialar
shu insonlar obrazi orqali mahorat bilan berilgan.
Bolaning ichki dunyosi, o’y-fikrlari yozuvchi tomonidan o’ta ustakorlik bilan
tasvirlangan. U “Oq kema”da hamma narsa bor,
uning tashlab ketgan otasi ham, onasi ham o’sha yerda yashaydi deb o’ylaydi.
Lekin shu kema deb bola halok bo’ladi. Mo’minchol esa afandi fe’l kishi edi.
Uning Mo’min chaqqon deyishardi. U qayerga bormasin doim xizmatda bo’lardi. Yozuvchi Mo’min
xarakterini quyidagicha tasvirlaydi:
“...Mo’min chaqqon bo’lib tug’ilgan. Ehtimol,
uning yolg’iz ustunligi shunda ediki, u qanday o’tirdim,
bilib gapirdimmi, qanday javob qildim, qanday kulimsiradim deb
tashvishlanmas, birovlarning oldida obro’si to’kilishidan cho’chimasdi. Mo’min
mana shu ma’noda, o’zi sezmagan holda kamdan kam uchraydigan baxtli odam edi. Ko’p
odamlarni kasallik emas, o’z nazdida o’zini o’zligidan kattaroq qo’yishdek xudbinlik,
alamzadalik balosi kemirib ado qiladi.(Dono, baobro’, xushro’y,
buning ustiga qattiq qo’l, adolatli va jasur degan nom ham chiqarishni kim istamaydi) Mo’min esa bunday emasdi.” Qissadagi O’rozqul obrazi ham o’ziga
xos. U salbiy obraz sifatida tasvirlangan bo’lsa-da, ba’zan o’quvchi uning qismatiga ham
achinadi. O’rozqul farzand dog’ida kuyib o’rtanadi.
Unga tabiat bir tirnoqni ham ravo ko’rmadi. U yolg’iz
qolganida, ayniqsa ichib mast bo’lganida
bu kemtik qismatidan nola qiladi, hyech kimga bildirmay yig’laydi. U shum taqdirga achchiq qilib xotinini uradi, bolani yomon ko’radi, Mo’min cholga
azob beradi.
“Sohil bo’ylab chopayotgan olapar” qissasida esa qayiqdagi hayot tasvirlanadi.
Bunda “Oq kema” qissasi bilan mantiqiy bog’lanish
bordek tuyuladi. “Sarv qomat dilbarim” nomli qissa haqida yozuvchining o’zi
shunday deydi: “Sarv qomat dilbarim”da hayotni
chondon murakkabligicha tasvirlashga intildim. Ayrim yoshlar bir-birlarini
sevishadi, turmush qurishadi. Bir kun qarabsizki, oilalari buziladi, ajrashadi. Hozir hayotda shu
toifadaga yoshlar ko’p uchraydi. Ular bir-birlarini yaxshi bilmasdan turib
turmush qurishga shoshiladi-yu, sal o’tmay
fe’llari to’g’ri kelmay qoladi. “Sarv qomat dilbarim”da shu o’ylarimni ifoda qilishga intildim”.
Bu qissa qahramoni Ilyos o’z muhabbati uchun kurashadi, sevganiga erishadi. Keyin tabiatan o’jar, qo’rs, orqa-oldini o’ylamay ish qiladigan Ilyos og’ir xatolarga yo’l qo’yadi. Bu xatolar tuzatib bo’lmas xatolar edi. Natijada o’z
baxtidan ayriladi. Buning aybdori uning o’zi edi. U
xatolariga tushunadi, afsus chekadi, lekin endi kech edi. Asardagi asosiy
dramatik holatlar shundan iborat edi. Ch.Aytmatovning qissalarida bayon qilish uslubi ham o’ziga xos tarzda kechadi. Yozuvchining ko’plab
qissalarida voqyealar bosh qahramonlar tilidan hikoya qilinadi. Bu uslub
Ch.Aytmatovning sevgan uslublaridan bo’lib, yozuvchi uni mahorat bilan qo’llaydi.
Ma’lumki, Ch.Aytmatov qissalari bilan dunyoga mashhur
bo’ldi. Adabiyot sohasidagi katta halqaro mukofotlarga
sazovor bo’ldi. Yozuvchi keyinroq hajman kattaroq bo’lgan roman janrida ham qalamini sinab ko’rdi.
Bu janrda yaratilgan asarlar ham yozuvchiga katta shuhrat keltirdi. Demak,
yozuvchiga badiiy janrlar bir vosita xolos. Eng asosiy gap uning ifoda qilish uslubi bilan bog’liqdir.
Ch.Aytmatovning “Asrga tatigulik kun” nomli romani 80-yillarning boshlarida
yozildi. Bu davrda ijtimoiy hayotimizda turg’unlik davri hukm surmoqda edi. Adib shu tuzumga o’z e’tirozlarini mazkur romanida
ifoda etgan. Roman ko’p planli asar bo’lib, bir nechta syujet yo’nalishlariga
ega. Bu syujet liniyalaridan asosan uchtasi asarning g’oyaviy mazmunini tashkil
etadi. Asar qahramonlari oddiy mehnatkash
kishilarning vakillari. Ular poyezd yo’lidagi bir bekatning xizmatchilari.
Poyezdlar G’arbdan Sharqqa, Sharqdan G’arbga o’tib turadigan “Bo’ronli” degan bekatdagi to’rt-besh
xizmatchilarning qismati orqali adib, juda katta hayotiy muammolarni ko’tarib chiqadi. Keksa xizmatchi Qozongapni dafn qilish marosimi bilan bog’liq voqyealar tasviri asarning asosiy syujet liniyasidir. Marhumning
do’sti Edigey Qozongapni ajdodlar qabristoni bo’lgan “Ona Bayit”ga dafn etish uchun xarakat qiladi. U sovxozdan traktor so’rab oladi. Lekin bu qabriston kosmodrom chegarasida bo’lib tikonli simlar bilan o’rab
olingan edi. Har xil rasmiy doiralar va harbiylar marhumni ajdodlar qabristoniga dafn etishga ruxsat bermaydi. Edigey ularni manqurtlar deb ataydi. Oxiri Qozongapni boshqa joyga dafn qilishga majbur bo’ladi.
Edigey ana shu dafn marosimida boshidan o’tgan barcha voqyealarni eslaydi. Bu qariyb bir asrlik
tarix edi. Shuning uchun asar nomi “Asrga tatigulik kun” deb atalgan. Bunda qozoq xalqining juda ko’p
asrlik tarixiga ham e’tibor qaratiladi. Ikkinchi jahon
urushi va undan keyingi yillarda ijtimoiy hayotda bo’lib o’tgan turli voqyealar asarda o’z badiiy in’ikosini topgan. Qozongapning o’g’li Sobitjon hozirgi zamon manqurtlaridan, u otasini ko’mishga ham yuzaki qaraydi. Bekat atrofidagi to’g’ri kelgan joyga ko’mish
kerak, deydi. Kosmodromda xizmat qilgan qozoq leytenanti ham manqurt. U marhumni qabristonga ko’mishga
ruxsat bermaydi. Ana shunda Edegeyninng ko’nglida yashirinib yotgan haqiqiy odamiylik, oliyjanoblik
butun ulug’vorligi bilan namoyon bo’ladi. Shu voqyealar davomida
ona xalqi tarixidan, uning yaxshi an’analaridan ayrilish chin
insoniylikni yo’qotish bilan barobar ekanligi
yaqqol ochiladi. Adib manqurt haqidagi rivoyat tasviri orqali xalq tarixidan, urf- odatlaridan uzilishning dahshatini butun
fojeasi bilan ko’rsatishga muvaffaq bo’ladi.
Asarda insoniyatning kelajagi ham fantastik syujet yo’nalishida
beriladi. “Paretet” kosmos kemalarining boshqa olam bilan aloqasi, o’sha planetadagi hayot haqidagi fikrlar Yer
planetasining kelajagiga to’g’ri keladi. Hamma bir tilda gaplashadi.
Kishilarning bo’ylari 230-250 sm, rangi qora mag’iz.
Ko’pgina hayvon turlari yo’qolib borayotganligi asarda Qoranor obrazi orqali berilgan. Stalin davri repressiyasi
Abutolib singari
vatanparvar kishilarni yo’q qilib yuborgani ham
ta’sirli qilib berilgan. Bu roman ham
unga katta muvaffaqqiyat keltirdi.
Adibning ikkinchi romani “Qiyomat” (“Kunda”)
deb nomlanadi. Bu asarning ham shuhrati keng yoyildi. Asarda butun insoniyatni
bezovta qilib turgan katta global
masalalar ko’tarib chiqilgan. Bu asarda ham
talaygina syujet liniyalari mavjud. Insonlardagi mehr-oqibatning tugab
borayotganligi haqidagi tashvishli fikrlar Bo’ston
va Bozorboy obrazlari o’rtasidagi konfliktda ko’rsatiladi.
Avdiy Kallistratov bilan Kandalov o’rtasidagi kurashlar tasvirida esa hozirgi
davrda juda muhim masalalardan biri bo’lgan giyohvandlik haqida fikr yuritiladi. Avdiy xuddi Iso payg’ambar singari
odamlarni yomon yo’ldan qaytarmoqchi, insofga chaqirmoqchi bo’ladi va shu yo’lda o’zi ham halok bo’ladi. Asarda
“Bibliya” kitobidan olingan syujetlar ham bugungi dunyomiz uchun nihoyatda ahamiyatlidir.
Bu mashhur yozuvchi M.Bulgakovning “Master va Margarita” kitobida ham berilgan
edi. Ch.Aytmatov ham shu an’anani o’ziga xos ravishda davom ettirdi.
Akbara va Toshchaynar nomli bo’rilar obrazi orqali esa ekologiya
masalalari ko’tarib chiqiladi. Tabiat va inson o’rtasidagi
munosabatlarning bugungi davrimizda o’ta qaltis holga kelib
qolganligi hikoya qilinadi.
Bo’ston va Bozorboy o’rtasidagi ziddiyatlar ayniqsa asarda juda qiziqarli berilgan. Bo’ston halol inson, u cho’ponlik qilib shuhrat topadi, obro’ orttiradi. Oliy Sovet deputati bo’ladi.
U shu shon-shuhratlar orqasidan farovon hayot
kechirishi mumkin edi. Lekin u boshqa yo’lni
tanlaydi. Bo’ston majburiyatbozlik, shiorbozlik, xo’jako’rsinlikka qarshi boradi, bu yo’ldagi soxtaliklarni qoralaydi. Qog’ozdagi, matbuotdagi “yolg’on
to’kin-sochinlik va farovonlik”lardan iztirob chekadi. U tabiatning o’zgarib
borayotganidan qattiq tashvishga
tushadi. Bozorboy obrazi esa Bo’ston obrazining aksi, u o’z manfaati yo’lida har
qanday qabihlikdan qaytmaydi. Uning uchun kayfu safo bo’lsa bas. U tabiatni,
insoniy mehr-muhabbatni ham mensimaydi. U o’ta baxil shaxs. Bo’stonning yutuqlarini ko’ra olmaydi. Shuninig uchun bo’ri bolalarini
ataylab Bo’stonning uyi orqali olib keladi. Chunki
bolalarining hidini bilgan bo’rilar kelib Bo’stonning qo’ylarini qiradi. Oxirida uning uch yashar o’g’lini olib qochadi. Bo’rini otaman degan Bo’ston o’z o’g’lini otib qo’yadi. Keyin u Bozorboyni ham otadi. Asarda tabiatga
teginsang, bir kuni u seni jazolaydi, degan fikr bor. Vertolyot orqali Muyunqumda ovga chiqqanlar, kiyiklarni ayovsiz qiradi. Bunda bo’rilar
ham, kiyiklar ham qo’shilib birga halokatdan qochishadi. Tabiat o’z qonun-qoidalari bilan yashaydi. Unga odamning aralashuvi, uni zo’rlab
o’zgartirishlar fojia bilan tugashi asarda misollar bilan isbotlangan.
Asarning “Kunda”(“Qiyomat”) deb nomlanishi ham
shundan olingan. O’zbekchaga asarni I.G’afurov mahorat bilan tarjima qilgan. Ch.Aytmatov bu asarida ham qadimiy mif va
afsonalardan ko’p foydalandi. Ayniqsa, diniy
rivoyatlarning ko’plab keltirilishi, asar syujetining juda qiziqarli bo’lishiga xizmat qilgan.
Qirg’iz xalqining faqat qirg’iz xalqiningina emas, balki hozirgi duyomizning mutafakkir yozuvchisi Ch. Aytmatov keyingi yillarda ham ajoyib asarlar yaratmoqda. Uning «Oxir zamon nishonalari», «Chingizxonning oq buluti» nomli asarlari yuksak darajadagi katta mahoratning mevasi sifatida vujudga kelgan. Yozuvchining har bir asari
hozirgi dunyo adabiy jarayonida
katta voqia sifatida tan olinadi.
Ch. Aytmatov «Oxir zamon nishonalari» nomli asarida insoniyat hozirgi davrda muhim
muammolar oldida chorasiz qolayotganligi, kelajakda uni nimalar kutayotganligi haqida
yozilgan. Adib dahshatli fojialardan ogohlantiradi. Har bir ayol dunyoga kelajak farzandlarining
baxtli bo’lishini xohlaydi. Lekin
insoniyat kelajagiga nimalar taxdid
solayotganini ular aniq
bilishmaydi. Kitobda tasvirlanishicha
esa Ona qornidagi embrion buni sezib, dunyoga kelmaslik uchun harakat qiladi. Ikki-uch oylik homila onaning peshonasiga dog’ bo’lib chiqib, o’z noroziligini bildiradi. Buni kosmosdan yuborilgan zondaj nurlar orqali
aniqlash mumkin. Rus olimi Nikolay
Krilsov ana shunday olamshumul kashfiyot qiladi.
Kitobning bosh qahramonlaridan
biri bu olim insoniyatni qanday dahshatlar kutayotganligini oldindan ogohlantirmoqchi bo’ladi. Lekin bu ko’r olomon, uning kashfiyotlarini tan olmay, o’zini-o’zini halok qilishga majbur etadi. Asardan olingan mana bu parchaga e’tibor beraylik:
«Bo’lajak ona quyidagi musibatlar haqida o’ylamasligi mumkin emas:
- ocharchilik;
-
xaroba kulbalar;
-
kasalliklar, jumladan
SPID;
-
urushlar;
-
iqtisodiy buxronlar;
-
ijtimoiy qasirg’alar;
-
jinoyatchilik;
-
fohishabozlik;
-
giyoxvandlik va narkomafiya;
-
elatlararo qirg’inlar;
-
irqchilik;
-
ekologik, energetik
halokatlar;
-
yadro sinovlari;
-
qora tuynuklar va hakazo va hakazo».
Bularning hammasi qo’lbola hodisa-
voqialar oqibati, bularning hammasi odamlar dastidan. Odamzodning boshiga tushayotgan
musibatlar avloddan-avlodga ortib bormoqda. Va bularning hammasida
barchamiz ishtirokchimiz. Mana, nihoyat, Iloh
bizni jahannam labida to’xtatib,
Kasandra tamg’asi orqali o’zi haqida
nishon bermoqda.»
Xaqiqatdan ham, dunyoda bo’layotgan ko’pgina falokatlarga insoniyatning o’zi sababchi bo’lmoqda. Uning nafs balosi tufayli yer yuzida katta-katta fojialar sodir bo’lmoqda: Iqlim o’zgarmoqda, ekologik katastrofalar, qirg’in-barot urushlari avj olmoqda. Kitobda ana shunday umuminsoniy masalalar haqida fikr yuritiladi. Haqiqatdan
ham, Ch. Aytmatov mutafakkir yozuvchi
sifatida butun insoniyat manfaatlari
nuqtai nazaridan masalaga
yondashadi. Uning asarlarining qahramonlari yer yuzidagi turli millat
kishilaridir. Bu kitobda ham ruslar, inglizlar, nemislar, ispanlar kabi turli millat
vakillari ishtirok etadi.
Amerikalik olim Robert
Bork, yosh siyosatchi Entoni Yunger va
Amerika prezidentligiga o’z nomzodini qo’ygan shuxratparast, o’z manfaati yo’lida hyech
narsadan toymaydigan Oliver Ordoklar bu
asarning asosiy ishtirokchilaridan sanaladi.
Yozuvchi ana shu qahramonlar tilidan
juda ko’plab global masalalarga e’tiborni tortadi.
Masalan, e’tiqod qiladigan dinlar
turlicha. Har bir din o’zini haqiqiy mukammal din deb hisoblaydi va boshqalardan ustun ekanligini
ro’kach qiladi. Kitobda ana shu
masalaga quyidagicha munosabat bildiriladi:
«Dinlar uyushmalarga birlashishsa mavjud dinlarning birontasida ham Xudo g’oyasi zaiflashmagan bo’lur edi.
Aksincha, dinlar ko’pqirrali, oshkor va ustivor xususiyatga ega bo’lar,
eng muhimi- ajoyib nazariyalardagina emas,
balki hatti-harakatlarda ham dinlarning tub mohiyati insonparvarlik
negizida qurilgan bo’lur edi.
Aslida Tangri bitta, unga e’tiqod qilish turli yo’llar bilan
amalga oshiriladi, deydi asar qahramoni
Bork. O’tmish avlodlardan farqli o’laroq
yigirmanchi asr oxirlarida yashayotgan odam- barcha dinlar meniki va men barcha
dinlarning muxlisiman, men barcha dinlarning
barcha ibodatxonalariga kirib turaman va barcha ibodatxonalarda aziz
ziyoratchiman deya olsin».
Kitobda ana shunday dinlarni
birlashtirish g’oyasi haqida ham ba’zi fikrlar keltiriladi. Albattda
bunday fiklarga tarafdorlardan ko’ra,
qarshilar ko’proq bo’lsa kerak. Lekin
bag’rikenglik barcha dinlarga xos
bo’lish kerak degan g’oya keyingi vaqtlarda
butun dunyo bo’ylab asta-sekin kengayib bormoqda.
Xullas,
Ch.Aytmatov davrimizning zabardast yozuvchisi sifatida o’zbek kitobxonlarining ham
sevimli adibiga aylangan. Keyingi yillarda ham adibning bir qancha asarlari
e’lon qilindi. Bu asarlari ham g’oyaviy-badiiy jihatdan yetuk asarlar deb baholanmoqda.
Bundan tashqari yozuvchining hozirgi dunyomizning aktual problemalariga bag’ishlangan
ko’plab publisistik maqolalari ham e’lon qilinmoqda.
Adabiyotlar
1.
Ch.Aytmatov, M. Shaxonov. Qoyada qolgan ovchining oxi-zori. T., 2000.
2.
Ch.Aytmatov va o’zbek adabiyoti. Samarqand. 1989
3. Ch.Aytmatov. “Qiyomat”, “Asrga tatigulik kun”. Romanlar. So’z boshi ,M. Qo’shjonov.T.,1989.
4.
Ch.Aytmatov. Tanlangan asar. 2 tomlik. T., 1978.
5.
Ch.Aytmatov. Oxir zamon nishonalari. Toshkent, «Sharq», 2001.